وبلاگ

پروین (به نقل از جوادی، کدیور1381) معتقد است که، قسمت عمده روان شناسی در غرب شکل گرفته است و این در مورد روان شناسی شخصیت نیز مانند سایر قسمت های روان شناسی، مصداق دارد؛ و فرهنگ نیز در تعریف شخصیت نقش دارد. بنابراین می توان انتظار داشت که بررسی تفاوت های بین فرهنگی، نقش عمده ای در روان شناسی شخصیت داشته باشد. با این حال آیا ساختار شخصیت و فرآیندهایی که در یک فرهنگ جاری است، در فرهنگ های دیگر نیز وجود دارد؟ آیا همانطور که افراد متعلق به فرهنگ های مختلف دارای بخش های جسمانی وفرآیندی یکسان هستند، ساختار و فرآیند شخصیتی یکسانی نیز دارند؟

 

 

همه ما مفهوم «خود» را درک می کنیم. اما بعید به نظر می رسد که یک نظریه شخصیت بتواند بدون پرداختن به این مفهوم موثر واقع شود. آیا هر فردی دارای یک «خود» نیست؟! البته بعضی از فرهنگ ها واژه ای برای این مفهوم ندارند و در بعضی فرهنگ ها نیز مفهوم «خود» با آنچه در فرهنگ غرب رایج است، کاملا متفاوت است. آن چه می توان گفت این است که، ماهیت «خود» به طور قابل توجهی از فرهنگی به فرهنگی دیگر متفاوت است. اعضای دو جامعه نه تنها دیدگاه های مختلفی در مورد جایگاه «خود» دارند، بلکه در مورد عناصر تشکیل دهنده ی «خود» و حد و مرز آن از یکدیگر متفاوت اند. علاوه بر این اسناد های مربوط به تغییرات جسمانی در همه فرهنگ ها مشترک است، اما اسنادهای مربوط به رویداد های اجتماعی به طور قابل ملاحظه ای از فرهنگی به فرهنگی دیگر متفاوت است؛ برای مثال آسیایی ها اغلب، رفتار را به صفات و آمادگی ها نسبت می دهند و غربی ها، احتمال اینکه رفتار را به موقعیت نسبت دهند و آمادگی را نادیده بگیرند بسیار زیاد است. (جوادی،کدیور،1381 ).

 

دانشمند و فیلسوف، علامه محمد تقی جعفری، انسان را دارای دو بُعد «طبیعی» و «ماورای طبیعی» می داند. بُعد طبیعی انسان را «خود» یا «من» یا «نفس» او تشکیل می دهد که قابل شناختن و تزکیه و تهذیب شدن است و بُعد ماورای طبیعی را «روح» انسان می داند، که حقیقتی غیر قابل شناخت است؛ اما بعد طبیعی که «نفس» یا «خود طبیعی» انسان است می تواند رشد کند و به کمال برسد و به انسان کامل تبدیل شود، زیرا خداوند در نهاد و فطرت انسان استعداد سیر به سوی او(خدا) را قرار داده و استعداد دستیابی به والاترین مراحل کمال را دارد. (علامه جعفری،1383).

 

 

از دیدگاه قرآن انسان ترکیبی از عناصر مادی و معنوی (جسم و روان) می باشد و شرافت انسان مربوط به روان یا روح اوست. روان یا روح انسان از چنان موقعیتی برخوردار است، که اولین انسان به امر خداوند مسجود فرشتگان می گردد؛ لذا روان شناسی اسلامی، تمام ابعاد و سطوح انسانی را در نظر می گیرد و او را مورد مطالعه قرار می دهد؛ و انسان را موجودی می داند که می تواند کمالات بسیاری بدست آورد، چرا که انسان استعداد تعالی جویی دارد. (سیف، 1379).

 

 

برای فهم و درک کامل رشد شخصیت باید به چهارچوب های فرهنگی توجه کرد. در واقع هیچ آزمون شخصیتی نمی تواند «نابسته به فرهنگ» باشد، زیرا شخصیت انسانی از فرهنگ جدا نیست و افرادی که با موفقیت با فرهنگ خود سازش می یابند، ممکن است نتوانند در فرهنگ های دیگری زندگی کنند. هر فرهنگی مجموعه توانایی های نسبتا متفاوتی را ایجاب می کند و پرورش می دهد و تقویت و تشویق می کند. فرهنگها از لحاظ ارزشی که برای تعمیم و یافتن ویژگی های مشترک، تجارب گوناگون قائل می شوند متفاوتند. «خود» در فرهنگ شرق متفاوت از فرهنگ غرب شناخته شده است. در مقایسه فرهنگ ایران با سایر فرهنگ ها، در زمینه ادراک و تحول «خود» می توان گفت: اگر بخواهیم، به طور ویژه به «خود» بیندیشیم، فرهنگ کهن ما در زمینه معانی «خود» و «انسان» گفتنی بسیار دارد. خزانه فرهنگی، تاریخی، مذهبی، و ادبی ایران سرشار از عرفا، نویسندگان، دانشمندان، و سخنوران پارسی است که در مورد رابطه انسان با جهان خارج، سیر تکاملی «خود»، و پویندگی در راه دستیابی به کمال است. شک نیست که در فرهنگ کهن ایران، و از دید عرفا و دانشمندان و سخنوران پارسی، مفهوم «خود» ، «انسان»، «شخصیت» از منابع و موضوعات جاذب و تفکرات درون فرهنگی و نیز بین فرهنگی برای هر پژوهنده ایرانی است. (البرزی،1385).

 

 

اکثر روان شناسان بر این باورند که، رفتار انسان از فعالیت بخش های خاصی ناشی می شود، که ارتباط این بخش ها با یکدیگر به رفتار جهت می دهد. آنها برای به دست آوردن نمونه ای از رفتار فرد، انواع آزمونها را بکار می برند؛ همچنین برای ارزیابی شخصیت از آزمونهای شخصیت که توسط دانشمندان و روان شناسان غربی تهیه و ساخته شده است، استفاده می کنند. اما، شاید بتوان گفت ابزاری برای ارزیابی شخصیت در خصوص ویژگی ها و صفات انسان کامل، که مناسب، و در چارچوب فرهنگ ایرانی ـ اسلامی باشد تا کنون ساخته نشده است و پژوهشی بدین مضمون کار نشده باشد.

 

 

از میان متفکران واندیشمندان ایرانی ـ اسلامی، علامه محمدتقی جعفری، عالم،فیلسوف واندیشمندی است که آزاد اندیشی ودین مداری را همیشه باهم داشت. وی به منظور گسترش باورهای مذهبی وصیانت ازآن و رد تهاجم های متفاوت، در زمان حیات خویش به تالیف آثار گرانقدری پرداخت؛ که درپرتو این آثار می توان، شخصیت انسان کامل، انسانی که در مسیر حیات تکاملی و حیات طیبه خداگونه شده و صفات الهی در او تجلی پیدا کرده است را شناخت. بنابراین هدف اصلی این پژوهش ساخت مقیاس شخصیت بر اساس آرا و نظرات علامه محمد تقی جعفری در مورد ویژگی های انسان کامل می باشد .

 

 

 اهمیت و ضرورت تحقیق

 

 

به اعتقاد روان شناسان انسان گرا، باید فضایل و نقاط قوت انسان را مطالعه و اصول بهداشت روانی را تجزیه وتحلیل کرد. آن ها بیان می کنند، ما نیاز داریم تا کشف کنیم که انسان ها، نه در بد ترین حالات خود بلکه در بهترین حالات خود چه شکلی هستند. رویکرد انسانگرایی در شخصیت، بر فضایل و آرزوهای انسان، اراده ی آزاد و آگاهانه و خود شکوفایی توانایی های باالقوه ی شخص تاکید می ورزد. این رویکرد تصویری زیبا و خوش بینانه از ماهیت انسان دارد و انسان را به عنوان موجوداتی فعال و خلاق ترسیم می کند که بر خود شکوفایی، رشد و پیشرفت توجه دارند.(کریمی و همکاران،1387).

 

 

آبراهام مزلو یکی از پایه گذاران روان شناسی انسان گرا معتقد است که، مکاتب قبلی روان شناسی به جنبه های مثبت، خلاق و متعالی انسانی توجه کافی نداشته اند و بیشتر روی قسمت های تاریک و شیطانی روان انسان مطالعه کرده اند؛ همچنین تاکید وی بر، کل وجود و ویژه بودن شخصیت هر فرد، ارزشها و معیارهای انسانی و ظرفیت او برای خود کفایی، رشد، خلاقیت، خود شکوفایی و گرایش به سالم بودن است. (شاملو،1388).

 

 

کارل راجرز، اصول روان شناسی انسان گرا را بسط داد. در نظام وی مفهومی که دارای اهمیتی محوری است، و هدف غایی انسان محسوب می شود، شکوفایی «خویشتن» است. نگهداری و غنی سازی خویشتن، تبدیل شدن به شخصی با کارکرد کامل، هدفی است که همه هستی و وجود شخص به سوی آن هدایت می شود. راجرز تصویری خوش بینانه و انسان گرایانه نسبت به نوع بشر داشت، و تاکید بر رشد وشکوفا کردن توانایی های باالقوه، و خویشتنی خودمختار داشت؛ و باور به این که مردم می توانند آگاهانه خود را تغییر داده و اصلاح کنند.(کریمی و همکاران،1387).

 

 

در بررسی مقایسه ای بین فلسفه های دنیای شرق و به ویژه مذاهب آن ها با مکتب های روان شناسی امروزی به خصوص مکاتبی مانند انسان گرایی و هستی گرایی، شباهت های بسیاری به چشم می خورد.

 

 

یکی از مکتب های روان شناسی مشرق زمین، که اهمیت و تاثیرات عمیق و گسترده ای بر تفکرات روان شناختی انسان گذاشته، روان شناسی از دیدگاه اسلام است. انسان در جهان بینی اسلام داستانی شگفت دارد. در اسلام انسان به عنوان موجودی بسیار پیچیده، چند بعدی، تکامل یافته، دانی و عالی معرفی می شود. از دیدگاه اسلام، انسان مخلوقی است که از هنگام زاده شدن، باالقوه کمالاتی دارد که می تواند به آن ها فعلیت بخشد؛ و همچنین فطرتی حیوانی دارد. انسان از نظر ساختمان جسمی، تمایلات، غرایز و خواسته هایش به سایر حیوانات شباهت دارد، ولی از سه بعد با حیوانات تمایز عمیقی دارد :

 

 

• داشتن قوای ادراک (عقل)، کشف خود و جهان خود و داشتن جهان بینی.

 

• وجود عوامل و کشش های مادی و طبیعی و خصوصیات جسمی و روانی و اجتماعی و جاذبه هایی که بر انسان احاطه دارند.

 

• آزادی انتخاب، و تحت تاثیر محیط و جاذبه های آن قرار گرفتن و تسلط بر آن ها.

 

اسلام، عقل را نیروی شناخت، اراده را مجری وجود «خود» ، اختیار را داشتن آزادی نسبی و مسئولیت را عامل قبول تعهد در انسان می داند، و معتقد است که اگر انسان در این زمینه ها تقویت و ارشاد شود، می تواند موجودی متعالی، والا ، معنوی و سالم گردد. در قرن بیستم فروید و سایر روان شناسان، شخصیت را شامل سه قسمت نهاد، خود، و فراخود دانستند، اما اسلام خیلی پیش تر از آن طبیعت انسان را به سه قسمت تقسیم کرد و هر یک از این سه قسم در فطرت و طبیعت بشر موجود است ؛ و در شکل دادن به شخصیت ، وظایف و هدف های مشخصی به عهده دارند. این سه قسم شامل : نفس اماره، نفس لوامه، و نفس مطمئته است که به ترتیب معادل نهاد، خود، و فراخود در نظریه فروید هستند.(شاملو،1388).

 

 

علامه محمدتقی جعفری تفاوت انسانها را در روشنی و تاریکی آنها بیان می کند؛ انسان تاریک را مساوی مرگ و انسان روشن را مساوی حیات حقیقی معرفی می کند، انسانی که پس از گذشت از حیات

 

 

معمولی به مراحل عالی تر می رسد وباز به تکاپو و عبور خود از مراحل والاتر ادامه می دهد تا به حوزه جاذبه ربوبی واصل گردد، به این معنی که تمام « من » از آن خداست و به عبادت و بندگی نائل می آید، عبادت نه فقط از جهت حرکات و ذکرهای خشک و حرفه ای، بلکه عبادتی که کمیت و کیفیت مخصوصی ندارد؛ از بیل زدن زراعت بچه روستایی در مزرعه خود گرفته تا چشم پوشی از میلیاردها ثروت در راه خدمت به انسانها، از مطالعه یک سطر دانش برای رسیدن به واقعیات گرفته تا جهان بینی کلی؛ همه و همه عبادت معبودی یگانه است وبطور کلی تمام اجزاء هستی از پست ترین جزء ماده تا عالی ترین جلوه های آن همه و همه در حال عبادت اند. (علامه جعفری، 1379).

 

 

علامه جعفری ویژگی و مختصات زندگی هدفدار را در شش مورد بیان می کند که این موارد وسیله ای هستند برای رسیدن به هدف اعلای حیات و ورود به حوزه دیدار ربوبی و گام نهادن در مسیر تکامل و تبدیل به انسان کامل شدن. این موارد شامل :

 

 

• «تعهد برین : عبارت است از شناخت موقیت خویشتن در جهان هستی وملتزم بودن به تکامل و به ثمر رسانیدن شخصیت.

 

• شناخت ارزش حیات : احترام ذات که ایده آل اعلای همه اومانیست ها ( انسانیت ).

 

• برخورداری از روشنایی و سعادت

 

• جدی گرفتن جهان هستی

 

• به دست آوردن آزادی برین : عبارت است از رهایی شخصیت آدمی از عوامل رکود ومحدودیت در صندوق های خود پرستی و تخیلات.

 

• آزاد ساختن انسان از مطلق تراشی ها : حس مطلق تراشی در درون آدمی چنان فعال و دقیق عمل می کند که می توان گفت یکی از مختصات کارگاه مغز آدمی مطلق سازی است». ( علامه جعفری ، 1379 ).

 

به نظر علامه محمدتقی جعفری « عالی ترین رشد شخصیت انسانی، رسیدن «خود» به مقام اطمینان است که در این موقع عنوان «نفس مطمئنه» را به خود می گیرد». ( علامه جعفری ، 1383 )

 

 

علامه جعفری بیان می کند که خداوند متعال مقام پیامبر بزرگوار اسلام حضرت محمد (ص) را در عالی ترین مرتبه عظمت و رشد شخصیت انسانی معرفی کرده و او را «عبدالله» نامیده است؛ و بعد از پیامبر (ص) شخصی که شایسته این مقام و جایگاه است، حضرت علی (ع) است که آیینه تمام نمای صفات الهی و مظهر الگوی انسان کامل است.

 

 

اسلام توجه خاص دارد که انسان «خود» را بشناسد، و جا و موقعیت خویشتن را در جهان آفرینش تشخیص دهد؛ و هدف از این شناختن، این است که خود را به مقام والایی که شایسته آن است برساند. «خود» همان چیزی است که «روح الهی» نامیده می شود، و با شناختن آن «خود» است که انسان احساس شرافت و کرامت و تعالی می کند و خویشتن را از تن دادن به پستی ها برتر می شمارد؛ به قداست خویش پی می برد، مقدسات اخلاقی و اجتماعی برایش معنی و ارزش پیدا می کند. اعتقاد به این که انسان موجودی انتخاب شده است و هدفی از انتخاب در کار است، نوعی آثار روانی و تربیتی در افراد به وجود می آورد. و اعتقاد به این که انسان نتیجه ی یک سلسله تصادفات بی هدف است نوعی دیگر آثار روانی و تربیتی در انسان به وجود می آورد. خودشناسی به معنی این است که انسان مقام واقعی خویش را در عالم وجود درک کند، بداند خاکیِ محض نیست، پرتویی از روح الهی در اوست، بداند که در معرفت، می تواند بر فرشتگان پیشی بگیرد، بداند که او آزاد ومختار و مسئول خویشتن و مسئول افراد دیگر و مسئول آباد کردن جهان و بهتر کردن جهان است. تعلیمات اسلامی نشان می دهد که این مکتب مقدس الهی به همه ابعاد انسان، اعم از جسمی و روحی، مادی و معنوی، فکری و عاطفی، فردی و اجتماعی توجه عمیق داشته است؛ و نه تنها جانب هیچ کدام را مهمل نگذاشته است بلکه عنایت خاص به «پرورش» همه ی این ها روی اصل معینی داشته است. (مطهری،1385).

 

 

 این پژوهش که ساخت مقیاس شخصیت براساس آراء و نظرات علامه محمدتقی جعفری در مورد ویژگی های انسان کامل است، از این جهت اهمیت دارد که بتواند مولفه ها و ویژگی های انسان کامل از دیدگاه علامه جعفری را بیان کند؛ و در زمینه های روانشناسی، آموزشی، فرهنگی و مذهبی مورد استفاده قرار گیرد.

 

 

  اهداف تحقیق

 

 

هدف کلی :

 

 

هدف کلی از انجام این پژوهش، ساخت مقیاس شخصیت بر اساس آراء و نظرات علامه محمد تقی جعفری در مورد ویژگی های انسان کامل می باشد .

 

 

اهداف فرعی پژوهش :

 

 

• تبیین ساختار عاملی مقیاس شخصیت بر اساس آراء و نظرات علامه محمد تقی جعفری در مورد ویژگی های انسان کامل .

 

• تبیین پایایی مقیاس شخصیت بر اساس آراء و نظرات علامه محمد تقی جعفری در مورد ویژگی های انسان کامل .

 

• تبیین روایی همگرا و واگرای مقیاس شخصیت بر اساس آراء و نظرات علامه محمد تقی جعفری در مورد ویژگی های انسان کامل .

 

سوالات تحقیق

 

 

• آیا مقیاس شخصیت ساخته شده براساس آراء و نظرات علامه محمد تقی جعفری در مورد ویژگی های انسان کامل از ساختار عاملی معتبری برخوردار می باشد؟

 

• آیا مقیاس شخصیت ساخته شده براساس آراء و نظرات علامه محمد تقی جعفری در مورد ویژگی های انسان کامل از پایایی (همسانی درونی) کافی برخوردار می باشد؟

 

• آیا مقیاس شخصیت ساخته شده براساس آراء و نظرات علامه محمد تقی جعفری در مورد ویژگی های انسان کامل از روایی کافی برخوردار می باشد؟

وش مقابله‌ای مساله مدار، فرد عامل استرس را به منظور کاهش یا حذف تنش حاصل از آن، کنترل می‌کند، مثلاً مطالعه قبل از امتحان. در حالی که در روش مقابله‌ای هیجان مدار، فرد واکنش‌های هیجانی ناشی از استرس را کنترل می‌کند. مثلاً کم اهمیت جلوه دادن امتحان. در روش مقابله‌ای اجتناب مدار، فرد از روبرو شدن با عامل استرس دوری می‌کند، مثلاً رفتن به سینما.

 

 

پژوهش‌های مختلف، ارتباط سرسختی و سلامتی را از یک طرف و روش‌های مقابله و سلامتی را از طرف دیگر مورد بررسی و تأکید قرار داده‌اند(اکبرزاده ، 1376). با این وجود، چگونگی ارتباط بین سرسختی و روش‌های مقابله هنوز مشخص نشده است.

 

 

آیا بین سرسختی و سلامت روان و روشهای مقابله ای رابطه وجود دارد؟

 

 

در تحقیق حاضر ما به بررسی مقایسه راهبرد های مقابله ای معلمین زن ومرد آموزشگاه های ابتدایی شهرستان بهاباد و ارتباط آن با سلامت روان خواهیم پرداخت تا توانسته باشیم سهمی هرچند کوچک در جهت پیشرفت و رشد میهن عزیزمان ایران داشته باشیم.

 

 

آدمی از آغاز پیدایش تا به صورت تکامل یافته کنونی درباره ی ویژگی های روانی خود کنجکاو بوده و در پی اصول و معیارهایی برای سلامت روان خود بوده است .

 

 

از آنجا که نمی توانیم از استرس بگریزیم باید یاد بگریم که چگونه می توان به نحو موثری با محرکهای استرس زای پیرامون خود روبه رو شد( لازاروس و فولکمن (1984)، سازگاری را این گونه تعریف می کنند : تلاش برای کنترل استرس به شیوه های موثر. سازگاری یک اقدام یا عمل تنها نیست بلکه، فرآیندی است که امکان مواجه با استرس زاهای مختلف را می دهد . فرایند سازگاری می تواند به تاثیر هیجانی محرک استرس زا یا بر حل کردن مسئله ای که موجب استرس شده متمرکز باشد (دانش نیا،1386).

 

امروزه مشخص شده است که مردم در مواجهه با موقعیتهای استرس زا از پاسخ های کنارآمدن متفاوتی استفاده می کنند به کارگیری انواع روشهای کنارآمدن ، پیامدهای متفاوتی را در سلامت جسمانی و روانی افراد دارد (کارور وشیر ، 1994).

 

 

مهارتهای کنار آمدن ، کوشش های فعال یا غیرفعالی هستند که در پاسخ به شرایط تهدید و کاهش ناراحتی هیجانی به کار برده می شود (لازاروس و ریچارد ، 1993).

 

 

لازاروس و فلکمن (1984) کنار آمدن را به دو دسته مسئله محور و هیجان محور طبقه بندی کرده اند،کنار آمدن مسئله محور به کنترل عامل استرس زا به منظور کاهش یا از بین بردن استرس زایی آن اطلاق می شود و کنار آمدن هیجان محور برای کنترل پاسخ هیجانی همراه عامل استرس زا جهت داده شده ات. افرادر موقعیت های فشار زا از راهبردهای مقابله ای متفاوتی استفاده می کنند ولی ممکن است هر نوع خاصی از مقابله را بیشتر از انواع دیگر به کار ببرند (تیلور ، 1991).

 

 

با توجه به این که عوامل متعددی می تواند برمهارتهای مقابله ای افراد تاثیر بگذارد پژوهشگر در پژوهش حاضر به دنبال بررسی این موضوع است که آیا بین سبک های مقابله با سلامت روان معلمین زن و مرد تفاوت وجود دارد؟

 

 

اهمیت و ضرورت تحقیق:

 

 

در قرن حاضر موضوع فشار روانی و استرس، یکی از مهم ترین زمینه های پژوهشی در علوم مختلف بوده است و بررسی تأثیرات آن بر زندگی انسان، یکی از گسترده ترین قلمروهای پژوهشی در عصر حاضر را تشکیل می دهد. استرس، اضطراب و مقابله یکی از اجزاء دائم هر روز زندگی هستند. شیوه ها یا راهبردهایی که فرد در مقابله با موارد استرس زا به کار می برد، نقش اساسی در سلامت جسمانی و روانی او ایفا می کند. فرآیندهای ارزیابی و مقابله تلاش های شناختی و رفتاری افراد در تفسیر و غلبه بر مشکلات زندگی مؤثر می باشند (موس و شفر، 1993 ).

فی اثرات کودکان معلول یا عقب‌مانده در خانواده می‌تواند زیاد باشد، مسئولیت‌های مالی‌، اختلال در زندگی‌ زناشویی‌، ایزوله اجتماعی و کاهش زمانی که والدین می‌توانند با کودکان سالم خود باشند، به عنوان عوامل تنش‌زا در این خانواده‌ها شناخته‌شده است. از طرفی خانواده‌هایی که از کودک عقب مانده خود در خانه مراقبت‌می‌کنند در محاصره مسائل متنوع در همه ‌اشکال قرار دارند. مراقبت‌ مداوم ‌از چنین کودکانی‌، اغلب پراسترس برای ‌اعضاء خانواده بوده ‌و تاثیر مشکلات این ‌کودکان روی خانواده می‌تواند محدود کننده یا نفاق‌افکن بوده و به صورت مشکلات روانی ـ اجتماعی و اقتصادی مطرح باشد. داشتن‌ چنین کودکانی باعث بحران‌ شوک‌، احساس گناه، انکار، غم‌، احساس تنهایی‌ و کاهش ارتباط در فامیل شده وزمینه را برای‌ جدایی والدین فراهم می‌کند (محمدی و دادخواه،1381).

 

ﺭﺿﺎﻳﺖ ﺯﻧﺎﺷﻮﻳﻲ ﻳﻜﻲ ﺍﺯ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻋﻮﺍﻣﻞ ﺍﺛﺮﮔﺬﺍﺭ ﺑﺮ ﻋﻤﻠﻜﺮﺩ ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﻩ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ. ﻫﻤﻪ ﺯﻭﺟﻬﺎ ﺑﻪ ﺩﻧﺒﺎﻝ ﺁﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺍﺯ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺯﻧﺎﺷﻮﻳﻲ ﺧﻮﺩ ﻟﺬﺕ ﺑﺒﺮﻧﺪ ﻭ ﺍﺣﺴﺎﺱ ﺭﺿﺎﻳﺖ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ. ﺭﺿﺎﻳﺖ ﺯﻧﺎﺷﻮﻳﻲ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ ﺍﺣﺴﺎﺳﺎﺕ ﻋﻴﻨﻲ ﺍﺯ ﺧﺸﻨﻮﺩﻱ، ﺭﺿﺎﻳﺖ ﻭ ﻟﺬﺕ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﺯﻥ ﻳﺎ ﺷﻮﻫﺮ ﻣﻮﻗﻌﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎﻱ ﺍﺯﺩﻭﺍﺟﺸﺎﻥ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ (ﺍﻟﻴﺲ، 1989).

 

 

بر طبق تعریف دیگر، رضایت زناشویی حالتی است که طیّ آن زن و شوهر از ازدواج با یکدیگر و با هم بودن احساس شادمانی و رضایت دارند (سینها و ماکرجی، 1991). وینچ و همکاران او (1974) معتقدند که رضایت زناشویی انطباق بین وضعیّت موجود و وضعیت مورد انتظار است (سلیمانیان، 1373). می توان گفت که رضایت زناشویی به عنوان شاخصی از کیفیت روابط بین زوجین، تنها زمانی حاصل می شود که بین وضعیت فعلی فرد در رابطه زناشویی خویش با وضعیت مورد انتظارش، سازگاری و تطابق وجود داشته باشد (وینچ به نقل از حسین خانزاده و نیازی، 2011).

 

 

از سوی دیگر کیفیت زندگی مستلزم سعی در کم کردن فاصله بین انتظارات و آرزوها و آن چیزی است که واقعاً اتفاق می افتد، یک زندگی کیفی و خوب، معمولاً به صورت خشنودی، رضایت، شادی، خرسندی و توانایی فایق آمدن بر مشکلات بروز می کند. در واقع کیفیت زندگی به وسیله فرد ارزیابی و توصیف می شود (غلامعلیان و همکاران، 1387). سینیتا (1998) کیفیت زندگی را ارزیابی مثبت یا منفی فرد از خصوصیات زندگی و نیز میزان رضایت کلی فرد از زندگی خود تعریف کرده است (سینیتا، 1998). سه بعد مهم این مفهوم شامل نظر فرد درباره سلامت کلی خود، رضایت از ابعاد جسمی، روانی، اجتماعی، اقتصادی زندگی و نیز زیرمجموعه‌های این ابعاد است (گرانت و ریورا، 1998). محققان معتقدند که بررسی کیفیت زندگی و تلاش در راه اعتلای آن نقش بسزایی در سلامت، زندگی فردی و اجتماعی افراد دارد (سینیتا، 1998).

 

مطالعات نشان داده است که انواع بیماری های ژنتیکی ذیل در ازدواج های فامیلی شیوع بیشتری داشته اند. بیماری های مادرزادی نظیر نقص های لوله عصبی ، بیماری های مادرزادی قلبی، ناشنوائی های اتوزومال مغلوب و نواقص بینایی نظیر دیستروفی های شبکیه زودرس، گلوکوم مادرزادی اولیه و انوفتالموس (بیتلس، 2002). همچنین در تحقیقات مشخص شده است که فرزندان حاصل از ازدواج های فامیلی با شیوع بیش تری (2 تا 3 برابر) نسبت به جمعیت عمومی دچار ناهنجاری های مادرزادی و ژنتیکی می شوند که بار سنگینی را از نظر بهداشتی و درمانی به کشور تحمیل می کنند  (دواتی و همکاران، 1388).

 

 

حال در این پژوهش محقق در پی پاسخ به این سؤال است که آیا بین رضایت زناشویی و کیفیت زندگی ازدواج‌های خویشاوندی و ازدواج های غیرخویشاوندی شهر بندرعباس تفاوتی وجود دارد؟

 

 

1-3- ضرورت و اهمیت انجام تحقیق

 

 

از طرفی قرن پیشین شاهد تغییرات چشمگیری در مورد دیدگاه آدمی نسبت به زندگی بوده است. به گونه ای که تنها حفظ زندگی به شکل معمول، مطلوب تلقی نمی شود، بلکه ارتقاء کیفیت زندگی در زمینه های متعدد تلاش اساسی جوامع تلقی می شود (نائینیان و همکاران، 1384).

 

 

ذکر این نکته لازم است که در بررسی کیفیت زندگی، ارزیابی فرد درباره عملکردش در چندین بعد از زندگی (نوربرگ و همکاران، 2009) و ارزیابی اینکه به اعتقاد شخص کدام عوامل نقش بیشتری در کیفیت زندگی وی دارند، از اهمیت اساسی برخوردار است. در اغلب مطالعات این ابعاد شامل سلامت جسمانی، روانی، هیجانی، اجتماعی، احساس ذهنی سلامتی و توانایی کار کردن است (آلبرت و همکاران، 2010).

 

 

وارسی کردن کیفیت زندگی می تواند به جنبه های مختلف یاری رساند: نخست این که نشان‌گر ارزیابی مناسبی از خدمات و برنامه هایی است که برای جامعه طراحی شده ، برنامه هایی که به منظور بالا بردن کیفیت زندگی جمعیت ها و گروه های مختلف تنظیم شده است (نائینیان و همکاران، 1384).

 

 

تمامی مطالعات با وجود تفاوت هایی که با یکدیگر دارند، نشان می دهند که میزان شیوع ناسازگاری به صورت‌های مختلفی روبه افزایش است؛ اگر چه در کشور ما شدت مشکلات خانوادگی به اندازه برخی کشورهای دیگر نیست؛ با این وجود، بروز مشکلات و نارضایتی های مختلف در این حیطه را نمی توان مورد اغماض قرار داد. باید توجه داشت که رضایت زناشویی و کیفیت زندگی زوجین می تواند متأثر از عوامل زیاد و متفاوتی باشد (واقعی و همکاران 1388). برخی مطالعات نشان داده اند که ازدواج های خویشاوندی در مقایسه با ازدواج های غیرخویشاوندی موجب مشکلاتی خواهند شد که رضایت زناشویی و کیفیت زندگی آن‌ها را دستخوش خطر قرار خواهد داد.

 

 

بنابراین پر واضح است که پیشگیری نقش مهم و مؤثری در جلوگیری از معلولیت ها و کاهش آن ها دارد. به همین دلیل در بسیاری از کشورهای پیشرفته، تمرکز اصلی بر روی طراحی و ارائه برنامه های پیشگیرانه از انواع آسیب های ذهنی، جسمی و حسی- حرکتی است. با توجه به اینکه ازدواج های خویشاوندی از عوامل احتمالی مهم ایجاد معلولیت ها به شمار می روند، نتایج آن می تواند نقش مؤثری در جهت پیشگیری از معلولیت ها ایفا نماید (کاکابرایی و صیدی، 1391).

 

 

در این پژوهش محقق با مشاهده مشکلات و خطرات ازدواج های خویشاوندی و همچنین ادامه این نوع ازدواج ها در بیشتر مناطق کشور، بر آن شد تا به بررسی و مقایسه رضایت زناشویی و کیفیت زندگی ازدواج خویشاوندی و غیر خویشاوندی بپردازد تا از این طریق گام مثبتی در جهت پیش گیری از عوارض احتمالی و برنامه ریزی صحیح بهداشتی و همچنین افزایش سطح آگاهی های زوجین برداشته شود. به نظر می رسد که برخورداری زوجین از این آگاهی ها ،برای برنامه ریزی های آینده آن ها اهمیت به سزایی دارد.

 

 

1-4- اهداف تحقیق

 

 

1-4-1- هدف کلی

 

 

– بررسی مقایسه رضایت زناشویی و کیفیت زندگی در بین ازدواج های خویشاوندی و ازدواج های غیرخویشاوندی شهر بندرعباس

 

 

1-4-2- اهداف جزیی

 

 

– بررسی مقایسه رضایت زناشویی در ازدواج های خویشاوندی و ازدواج های غیرخویشاوندی

 

 

– بررسی مقایسه کیفیت زندگی در ازدواج های خویشاوندی و ازدواج های غیرخویشاوندی

 

 

– بررسی مقایسه مولفه  مسائل شخصیتی زناشویی در ازدواج های خویشاوندی و ازدواج های غیرخویشاوندی

 

 

– بررسی مقایسه مولفه  ارتباط زناشویی در ازدواج های خویشاوندی و ازدواج های غیرخویشاوندی

 

 

– بررسی مقایسه مولفه  حل تعارض زناشویی در ازدواج های خویشاوندی و ازدواج های غیرخویشاوندی

 

 

– بررسی مقایسه مدیریت مالی زناشویی در ازدواج های خویشاوندی و ازدواج های غیرخویشاوندی

 

 

– بررسی مقایسه مولفه  اوقات فراغت زناشویی در ازدواج های خویشاوندی و ازدواج های غیرخویشاوندی

 

 

– بررسی مقایسه مولفه  رابطه جنسی زناشویی در ازدواج های خویشاوندی و ازدواج های غیرخویشاوندی

 

 

– بررسی مقایسه مولفه فرزندان زناشویی در ازدواج های خویشاوندی و ازدواج های غیرخویشاوندی

 

 

– بررسی مقایسه مولفه خانواده و دوستان زناشویی در ازدواج های خویشاوندی و ازدواج های غیرخویشاوندی

 

 

– بررسی مقایسه مولفه جهت گیری مذهبی زناشویی در ازدواج های خویشاوندی و ازدواج های غیرخویشاوندی

 

 

سؤالات جزئی:

 

 

– آیا بین رضایت زناشویی در ازدواج های خویشاوندی و ازدواج های غیرخویشاوندی تفاوت وجود دارد؟

 

 

– آیا بین کیفیت زندگی در ازدواج های خویشاوندی و ازدواج های غیرخویشاوندی تفاوت وجود دارد؟

 

 

– آیا بین مولفه  مسائل شخصیتی زناشویی در ازدواج های خویشاوندی و ازدواج های غیرخویشاوندی تفاوت وجود دارد؟

 

 

– آیا بین مولفه  ارتباط زناشویی در ازدواج های خویشاوندی و ازدواج های غیرخویشاوندی تفاوت وجود دارد؟

 

 

– آیا بین مولفه  حل تعارض زناشویی در ازدواج های خویشاوندی و ازدواج های غیرخویشاوندی تفاوت وجود دارد؟

 

 

– آیا بین مدیریت مالی زناشویی در ازدواج های خویشاوندی و ازدواج های غیرخویشاوندی تفاوت وجود دارد؟

 

 

– آیا بین مولفه  اوقات فراغت زناشویی در ازدواج های خویشاوندی و ازدواج های غیرخویشاوندی تفاوت وجود دارد؟

 

 

– آیا بین مولفه  رابطه جنسی زناشویی در ازدواج های خویشاوندی و ازدواج های غیرخویشاوندی تفاوت وجود دارد؟

 

 

– آیا بین  مولفه فرزندان زناشویی در ازدواج های خویشاوندی و ازدواج های غیرخویشاوندی تفاوت وجود دارد؟

 

 

– آیا بین  مولفه خانواده و دوستان زناشویی در ازدواج های خویشاوندی و ازدواج های غیرخویشاوندی تفاوت وجود دارد؟

 

 

– آیا بین مولفه جهت گیری مذهبی زناشویی در ازدواج های خویشاوندی و ازدواج های غیرخویشاوندی تفاوت وجود دارد؟

 

 

1-6- فرضیه های تحقیق

 

 

فرضیه اول : بین رضایت زناشویی در ازدواج های خویشاوندی و ازدواج های غیرخویشاوندی تفاوت وجود دارد.

 

 

فرضیه دوم : بین کیفیت زندگی در ازدواج های خویشاوندی و ازدواج های غیرخویشاوندی تفاوت وجود دارد.

 

 

فرضیه سوم : بین مولفه  مسائل شخصیتی زناشویی در ازدواج های خویشاوندی و ازدواج های غیرخویشاوندی تفاوت وجود دارد.

 

 

فرضیه چهارم : بین مولفه  ارتباط زناشویی در ازدواج های خویشاوندی و ازدواج های غیرخویشاوندی تفاوت وجود دارد.

 

 

فرضیه پنجم : بین مولفه  حل تعارض زناشویی در ازدواج های خویشاوندی و ازدواج های غیرخویشاوندی تفاوت وجود دارد.

 

 

فرضیه ششم : بین مدیریت مالی زناشویی در ازدواج های خویشاوندی و ازدواج های غیرخویشاوندی تفاوت وجود دارد.

 

 

فرضیه هفتم : بین مولفه  اوقات فراغت زناشویی در ازدواج های خویشاوندی و ازدواج های غیرخویشاوندی تفاوت وجود دارد.

 

 

فرضیه هشتم : بین مولفه  رابطه جنسی زناشویی در ازدواج های خویشاوندی و ازدواج های غیرخویشاوندی تفاوت وجود دارد.

 

 

فرضیه نهم : بین  مولفه فرزندان زناشویی در ازدواج های خویشاوندی و ازدواج های غیرخویشاوندی تفاوت وجود دارد.

 

 

فرضیه دهم : بین  مولفه خانواده و دوستان زناشویی در ازدواج های خویشاوندی و ازدواج های غیرخویشاوندی تفاوت وجود دارد.

 

 

فرضیه یازدهم : بین مولفه جهت گیری مذهبی زناشویی در ازدواج های خویشاوندی و ازدواج های غیرخویشاوندی تفاوت وجود دارد.

 

 

1-7- تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای تحقیق

 

 

1-7-1- تعریف مفهومی

 

 

رضایت زناشویی:

 

 

رضایت زناشویی در واقع نگرشی مثبت و لذت بخش است که زن و شوهر از جنبه های مختلف روابط زناشویی دارند (امیری مجد و زری مقدم، 1389).

 

 

رضایت زناشویی عبارت است از وجود یک رابطه دوستانه همراه با حس تفاهم و درک یکدیگر و وجود یک تعادل منطقی بین نیازهای مادی و معنوی زوجین (کجباف و همکاران، 1383).

 

 

کیفیت زندگی:

 

 

سازمان بهداشت جهانی کیفیت زندگی را به عنوان «ادراک فرد از موقعیت زندگی خود در زمینه فرهنگ و نظام‌های ارزشی که در آن زندگی می کند و در رابطه با اهداف، انتظارات، معیارها و دل مشغولی ها» تعریف کرده است (آقایوسفی و همکاران، 1391).

 

 

پال (2005)، معتقد است که کیفیت زندگی، معیاری برای سنجش میزان تأمین نیازهای روحی، روانی و مادی جامعه و خانواده، که نشان دهنده ویژگی های کلی اجتماعی و اقتصادی یک ناحیه است (پال، 2005).

 

 

کیفیت زندگی به مثابه رضایت فرد از زندگی و محیط پیرامونی تعریف می شود که نیازها و و سایر عوامل ملموس و غیرملموس  را که بر بهزیستی همه جانبه فرد تأکید دارند، در بر می گیرد (گشتاسبی، 1383).

 

 

ویسینگ (1998)، کیفیت زندگی را یک سازه بهزیستی روان شناختی کلی معرفی کردند که به وسیله احساس انسجام و پیوستگی در زندگی، تعادل عاطفی و رضایت کلی از زندگی مشخص و اندازه گیری می شود (زنجانی طبسی، 1383).

 

 

ازدواج خویشاوندی:

 

 

ازدواج خویشاوندی یعنی ازدواج افرادی که در چهار نسل گذشته حداقل دارای یک جد مشترک باشند (سعادت، 2003).

 

 

 از نظر سازمان بهداشت جهانی ازدواج درجه چهار یا نزدیک‌تر به عنوان ازدواج خویشاوندی (فامیلی) تلقی می شود (تیبی و فراگ، 1997).

 

 

ازدواج فامیلی، شایع ترین فرم آن ازدواج درجه سه (دختر عمو پسرعمو و …) است که زن و شوهر در یک هشتم جایگاه های ژنی مشترک هستند (دواتی و همکاران، 1388)

 

 

1-7-2- تعریف عملیاتی

 

 

رضایت زناشویی : در این پژوهش منظور نمره ای است که آزمودنی از مقیاس رضایت زناشویی انریچ کسب می کند.

 

 

کیفیت زندگی: در این پژوهش منظور امتیازی است که آزمودنی از پرسشنامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی(فرم کوتاه 26 سوالی) کسب می کند.

 

 

ازدواج خویشاوندی: در این پژوهش منظور از ازدواج خویشاوندی، ازدواجی است که زوجین دارای جد مشترکی باشند.

 قلدری، به عنوان زیر مجموعه ای از ساختار بزرگتر رفتار ضد اجتماعی پرخاشگری  یک پدیده ی منحصر به فرد است که به طور مشخصی تعریف شده است. در اواخر این دهه این پدیده به طور فزاینده ای به صورت وخیم تر ظاهر شده و باعث بروز مشکلات برای اعضای خانواده و محیط های آموزشی شده است (مرل و ایساوا، 2008).

 

 رفتار قلدری، شکل افراطی از پرخاشگری است که در آن یک یا چند دانش آموز مکررا و از روی عمد به یک یا چند همسال آسیب پذیر آسیب می رسانند و تهدید می کنند.

 

 

قلدری می تواند بصورت فیزیکی مانند آسیب زدن یا تنه زدن، بصورت لفظی مانند مسخره کردن، طعنه زدن، نامیدن همسالان با القاب ناشایست و یا بصورت رابطه ای مانند دروغ گفتن، تخریب شخصیت و (منوتی، 2006، به نقل از زند کریمی، 1388).

 

 

قلدری و آزار و اذیت مشکلات فراگیری در مدارس هستند و مداخلات برای مقابله با قلدری درحال حاضر به عنوان یک اولویت توسط مسئولان آموزش و پرورش در نظر گرفته شده است. قلدری در بین بچه ها، امروزه از مشکلات وخیم در مدارس بشمار می آید. قلدری می تواند تاثیرات منفی شدیدی بر روی هر دو گروه درگیر، قلدرها و قربانیان آنها بگذارد و این تاثیرات منفی می تواند تا آخر عمر ادامه داشته باشد (تیلور و فرانسیس،2010).

 

 

تحقیقات در 15 سال اخیر نشان می دهد که هم مرتکبان قلدری و هم قربانیان در معرض خطرهای کوتاه مدت و بلند مدت سازگاری مانند مشکلات تحصیلی، مشکلات روانشناختی و مشکلات روابط اجتماعی هستند. قلدری با خشم، پرخاشگری، بیش فعالی و بعدها با بزهکاری و جنایت ارتباط دارد. قربانی شدن توسط همسالان با بیماری، فرار از مدرسه، کاهش عملکرد تحصیلی، افزایش ترس و اضطراب رابطه دارد و در دراز مدت می تواند موجب افسردگی وعزت نفس پایین شود (اسویرر، 2011).

 

پژوهش های متعددی نشان داده اند که پسران اغلب بیشتر از دختران در رفتارهای قلدری درگیر هستند. نظرسنجی از مدارس نشان می دهد که قلدری از سنین 8 تا 16 سال یک روند رو به پایین دارد (اسمیت،مادسن و مودی، 1999). رفتار قلدری به عنوان زیر مجموعه ی رفتار پرخاشگری می تواند علتهای مختلفی داشته باشد عواملی مانند علل زیستی، خانوادگی، اجتماعی، روانی و شخصیتی (زند کریمی، 1388). تا به امروز عوامل متعدد فردی شناسایی شده اند که می تواند کودکان و نوجوانان را در معرض مشارکت در رفتارهای قلدری قرار دهد از جمله؛ جنس، سن، عزت نفس پایین و اضطراب اجتماعی (لاروچت، مورفی و کریگ، 2010). مطالعه­ای که به تعیین رفتار قلدری با مدل پیش­بین بوم­شناختی می­پرداخت نشان داد که، کل سیستم بوم­شناختی و همچنین ویژگی­های فردی، به طور معنی­داری بر رفتار قلدری به صورت مستقیم و غیر مستقیم تاثیر می­گذارد. نظریه­ی سیستم زیست محیطی  دارای پنج جزء است: الف) فرد  ب) ریزسیستم ج) میان­سیستم د)برون­سیستم ه) کلان­سیستم. از میان مولفه­های سیستم زیست محیطی­، می توان مطالعه­ی سیستم های خانوادگی (والدین) و فردی(شخصیتی) در جهت کشف عوامل قلدری برجسته ساخت (لی، 2011).

 

 

از عوامل فردی قلدری مهم ترین و رایج ترین اشکالات و اختلالات رفتاری به ” خود ” رجوع دارند و متخصصان بالینی، چه در زمینه نظری و چه در زمینه کاربردهای بالینی و تربیتی به ” خود ” توجه می کنند. کوشش در جهت متمایز ساختن خود از دیگری ادراک یا شناخت ” خود ” است. ادراک خود  را می توان تجسمی شناختی از خود، علائق خود و هویت شخصی دانست که اینها دارای عناصر عاطفی نیز می باشند. که مهم ترین جنبه عاطفی آن عزت نفس می باشد (محسنی، 1375).

 

 

پژوهش های وسیعی در ادراک خود و عزت نفس کودکان و نوجوانان دارای مشکلات رفتاری و پرخاشگر انجام گرفته است بطور مثال تحقیقات نشان داده اند که بین تصور کودکان و نوجوانان از وضعیت بدن و قلدری رابطه وجود دارد. کودکان و نوجوانان چاق یا دارای اضافه وزن بیش از همسالان خود که وزن طبیعی دارند در معرض قلدری قرار می گیرند (بریکسوال و ریس، 2011).

 

 

مطالعه دیگر که رابطه بین عزت نفس و قلدری را بررسی می کند نشان می دهد که بین رفتارهای قلدری و عزت نفس ارتباط منفی قابل توجهی وجود دارد. با افزایش رفتارهای قلدری سطح عزت نفس کاهش یافته است. سطوح پایین عزت نفس نیز با افزایش رفتارهای قلدری همراه بوده است (اسپد، 2007).

 

 

نتایج یک تحقیق دیگر نشان می دهد که یکی از پیامدهای قلدری، تغییرمفهوم خود است. در این مطالعه کودکان درگیر در قلدری به قلدرها، قربانیان و قلدر/ قربانی تقسیم شده اند. در حالیکه به نظر می رسد قلدرها از مفهوم (تصور) خود منفی کمتر رنج می برند، قلدر / قربانی تقریبا در همه قسمتهای مفهوم خود ادراک منفی دارند. قلدرها تواناییها و ظرفیتهای بالای اجتماعی و فعال دارند در حالیکه مفهوم خود منفی در قربانیان باعث میشود آنها به سادگی مورد هدف قلدرها قرار بگیرند. از آنجا که قلدری و تبدیل شدن به یک قربانی به تصور خود منفی مرتبط می شود مداخلات باید در بالا بردن مفهوم خود و تصور خود متمرکز شوند ( رولولد،2011).

 

 

با توجه به مطالب مطرح شده، می توان به ارتباط رفتارهای قلدری با مفهوم ادراک خود و عزت نفس پی برد. هدف این پژوهش نیز بررسی و مقایسه طرازهای تحولی ادراک خود و عزت نفس در بین نوجوانان دختر و پسر قلدر و عادی می باشد.

 

 

1-3- ضرورت تحقیق

 

 

پرخاشگری از جمله مسائل عمده و با اهمیتی است که انسانها از گذشته های دور تا کنون بصورت گسترده با آن سرو کار داشته اند. رفتارهای پرخاشگرانه یک دانش آموز در مدرسه یا در جامعه مشکلات زیادی را هم برای خود و هم برای سایر اعضای جامعه بوجود می آورد. یک دانش آموز پرخاشگر، فضایی از ترس و اضطراب را در میان دانش آموزان دیگر بوجود می آورد و چالشی جدی را برای ادامه و نگهداری یک محیط یادگیری حمایتی و امن، برای همه دانش آموزان بوجود می آورد (لارسون، به نقل از زندکریمی ،1388).

 

 

مسخره کردن یا حمله های فیزیکی میتواند تجربه های بسیار دردناک و رنج آوری در دوران کودکی باشد و میتواند ترسهای روانی درازمدت و پایایی برجا گذارد. قربانیان ممکن است اضطراب، عزت نفس پایین، افسردگی و حتی افکار خودکشی را تجربه کنند. آنها ممکن است مدرسه را محل وقوع قلدری و یک محیط ناامن و تحریک کننده اضطراب ببینند و منتظر ترس و هراس باشند و از رفتن به مدرسه سرباز زنند. قلدری همینطور بر روی دانش آموزان شاهد رویداد قلدری تاثیر میگذارد؛ میتواند ترس و اضطراب آنها را افزایش دهد و تمرکز دانش آموزان بر روی تکالیف مدرسه و توانایی یادگیری آنها را کاهش دهد (شر، 2009).

 

 

همچنین عدم وجود پژوهش در این زمینه بخصوص در کشورمان، با وجود  شدت اهمیت  این موضوع در مدارس، یکی از دلایل مهم ضرورت انجام این تحقیق می باشد. افزون بر آن درک کافی از ساختار علی عوامل مربوط به قلدری ممکن است راههای پیشگیری مفیدی را ارائه دهد.

 

 

بر اساس آنچه گفته شد، می­توان گفت پژوهش حاضر از جهات زیر حائز اهمیت می باشد:

 

 

• تعیین متغییر های تاثیرگذار در رفتار قلدری

 

• تعیین طرازهای تحولی ادراک خود موثر در ایجاد رفتارهای قلدری

 

• تعیین تاثیر عزت نفس در بوجود آمدن رفتار قلدری در جهت شناسایی افراد در معرض خطر به منظور پیشگیری.

 

• افزایش آگاهی سیاست گذاران آموزشی از عوامل رفتارقلدری، جهت اتخاذ روش­های مقابله با رفتار قلدری در مدارس.

 

1-4-اهداف پژوهش

 

 

1-4-1- هدف کلی

 

 

مقایسه طرازهای تحولی ادراک خود و عزت نفس در دانش آموزان دختر و پسر قلدر و عادی

 

 

1-4-2- اهداف جزئی

 

 

مقایسه طرازهای تحولی ادراک خود در دانش آموزان پسر قلدر و عادی

 

 

مقایسه طرازهای تحولی ادراک خود در دانش آموزان دختر قلدر و عادی

 

 

مقایسه طرازهای تحولی ادراک خود  در دانش آموزان دختر و پسر قلدر

 

 

 مقایسه عزت نفس در دانش آموزان پسر قلدر و عادی

 

 

مقایسه عزت نفس در دانش آموزان دختر قلدر و عادی

 

 

مقایسه عزت نفس در دانش آموزان دختر و پسر قلدر

 

 

1-5- فرضیه های پژوهش

 

 

بین طرازهای تحولی ادراک خود دانش آموزان قلدر و عادی تفاوت وجود دارد.

 

 

بین عزت نفس دانش آموزان قلدر و عادی تفاوت وجود دارد.

 

 

1-6- سوالات پژوهشی

 

 

• آیا بین طرازهای تحولی ادراک خود دانش آموزان پسر قلدر و عادی تفاوت وجود دارد؟

 

• آیا بین طرازهای تحولی ادراک خود دانش آموزان دختر قلدر و عادی تفاوت وجود دارد؟

 

• آیا بین طرازهای تحولی ادراک خود دانش آموزان دختر و پسر قلدر تفاوت وجود دارد؟

 

• آیا بین عزت نفس دانش آموزان پسر قلدر و عادی تفاوت وجود دارد؟

 

• آیا بین عزت نفس دانش آموزان دختر قلدر و عادی تفاوت وجود دارد؟

 

• آیا بین عزت نفس دانش آموزان دختر و پسر قلدر تفاوت وجود دارد؟

 

1-7- متغیرهای پژوهش

 

 

1-7-1- متغییر مستقل:

 

 

• سطوح تحولی ادراک خود 2) عزت نفس

 

1-7-2- متغییر وابسته:

 

 

شاخص­های رفتار قلدری دانش آموزان

 

 

1-7-3- متغییر کنترل:

 

 

در این پژوهش مقطع تحصیلی وسن به عنوان متغیر کنترل در نظر گرفته شده است تا بدین صورت تاثیر این عوامل در متغیر مستقل کنترل شود.

 

 

نمونه از بین دانش آموزان مقطع تحصیلی راهنمایی و بین سنین 12-15 سال انتخاب شدند.

 

 

1-8- تعاریف مفهومی و عملیاتی متغییرهای پژوهش

 

 

1-8-1- تعریف مفهومی ادراک خود: افکار و نگرش های هر فرد نسبت به خود یک نظام مفهومی را تشکیل می هد که « ادراک خود » نامیده می شود (محسنی، 1375).

 

 

1-8-2- تعریف عملیاتی ادراک خود: نمرات بدست آمده از مصاحبه بالینی ادراک خود دیمون و هارت می باشد. این مصاحبه شامل هفت بخش اصلی است که چهار بخش آن به بررسی جنبه های «خود به گونه موضوع» و سه بخش آن به مطالعه ابعاد «خود به گونه فاعل » اختصاص دارد.

 

 

1-8-3- تعریف مفهومی عزت نفس: عزت نفس عبارت است از احساس ارزشمند بودن. این حس از مجموع افکار، احساسات، عواطف و تجربیات مان در طول زندگی ناشی می شود. مجموعه هزاران برداشت، ارزیابی و تجربه ای که از خویش داریم باعث می شود که نسبت به خود احساس خوشایند ارزشمند بودن، و یا برعکس احساس ناخوشایند بی کفایتی داشته باشیم(کلمز، کلارک و رینولدوبین، 1373).

 

 

1-8-4- تعریف عملیاتی عزت نفس: در پژوهش حاضر عزت نفس مفهومی است که بوسیله آزمون 58 ماده ای کوپر اسمیت سنجیده می شود. که 50 ماده آن 4 خرده مقیاس عزت نفس (فردی، تحصیلی، خانوادگی و اجتماعی) را اندازه گیری می کند.

 

 

1-8-5- تعریف مفهومی قلدری: قلدری عبارت است از یک فعالیت منفی و اغلب همراه با پرخاشگری و یا فعالیت هایی که توسط یک فرد یا گروهی از افراد بر علیه فرد یا افراد دیگر در یک دوره­ی زمانی صورت می گیرد.این امر تعدی و سوء استفاده می باشد و با توجه به یک عدم تعادل قدرت صورت می گیرد (راس و موندا، 2011).

 

 

1-8-6- تعریف عملیاتی قلدری: عبارت است از نمراتی است که دانش آموزان در پرسشنامه قلدری الویوس بدست می آورند. علاوه برآن، قلدری در این تحقیق بر اساس نظر معلمان در خصوص میزان شاخص های قلدری دانش­آموزان موررد سنجش قرار می­گیرد.

 

 

1-8-6-1- شاخص­های رفتار قلدری

 

 

قلدری کلامی : مسخره کردن،  صدا کردن افراد با نام و القاب زشت و نامناسب و آزار دهنده، متلک گفتن

 

 

قلدری روانی : به طور کامل نادیده گرفتن یا بیرون انداختن از گروه دوستان،  محروم کردن از گروه دوستان و یا محروم کردن از اهداف، طعنه زدن به افراد از منظر جنسی و نژادی،  علاقه به متمرکز کردن توجه اطرافیان به خود، شایعه­پراکنی و سعی در متنفر کردن دیگران از شخص

 

 

قلدری جسمانی: ضربه زدن، لگد زدن و هل دادن ،  حبس کردن در مکان­های بسته، آسیب زدن به دارایی و گرفتن پول اشخاص و مجبور کردن کسی برای انجام دادن کاری در برابر خود

 

 

در صورتی موارد ذکر شده به عنوان رفتار قلدری شناخته می­شود که:

 

 

• به قصد مزاحمت و آسیب رسانی ایجاد شود.

 

• بارها و بارها تکرار شود.

 

• در میان افرادی صورت می­گیرد که درمیانشان عدم تعادل قدرت وجود دارد.

 

همانطور که قبلا گفته شد سه مورد بالا است که رفتار قلدری را از رفتار پرخاشگری جدا می­کند.

 عاطفی آزار به جسم و بدن کودک محمدود نمی شود، کودکانی که دائماً به آنها ناسزا گفته می شود، فحش و توهین می شنوند، تحقیر می شوند، با تهدید و ترس وادار به انجام کاری می شوند، طرد می شوند، از آنها ایراد گرفته می شود، در آنها ترس و وحشت ایجاد شده و تطمیع شده اند، اغلب فرصت کمی برای رشد عزت نفس پیدا می کنند. آزار عاطفی ممکن است به صورت غیر مستقیم ایجاد شود. شیوع خشونت خانگی و خشونت در جامعه کودک را با ترس و صحنه های مخوف روزانه رو به رو می سازد. به گونه ای که والدینی که دائماً با هم در حال مشاجره و دعوا هستند باعث آزار کودک خود می شوند (دورن، ۱۹۹۸). بنابراین آزار عاطفی یکی از مهم ترین و در عین حال مشکل ترین نوع آزار از نظر تعریف و تشخیص است. به ندرت آزار جسمی یا جنسی را بدون آزار عاطفی مشاهده می کنیم. مهم ترین چیزی که کودک نیاز دارد، داشتن فرصتی برای رشد و بلوغ است و آزار عاطفی، الگویی از رفتارهای والدین است که مانع رشد شناختی، عاطفی، روانشناختی و اجتماعی کودک می شود و شامل نادیده گرفتن، طرد، منزوی کردن، حملات کلامی، ترساندن، تباه کردن کودک است (کاپلان و سادوک، ۲۰۰۷).

 

کودکانی که مورد آزار قرار می گیرند وقتی بزرگ می شوند همین کار را با فرزندان خود تکرار می کنند. عزت نفس پایین، فعالیت­های خودتخریبی، ارتباطات مشکل دار و تاریخچه شغلی ناپایدار از آثار این نوع آزار است (انجمن آمریکانی انسان، ۲۰۰۴).

 

 

غفلت نیز به عنوان یکی از وجوه کودک آزاری در نظر گرفته شده است، به طوری که کودکانی که والدین آنها در حد توانایی خود برایشان غذا، سرپناه و لباس مناسب تهیه نمی کنند، دچار غفلت هستند. عجیب نیست که مناطق فقیرنشین نسبت به دیگر مناطق اقتصادی – اجتماعی بیشترین آمار غفلت را به خود اختصاص می دهند. غفلت ممکن است باعث سوء تغذیه یا کاهش رشد شود (دورن،۱۹۹۸).

 

عوامل مختلفی در کودک آزاری ممکن است نقش داشته باشند که می توان به مواردی از جمله فاکتورهای محیطی و خانوادگی (وضعیت روانی والدین، مشکلات اقتصادی، درگیری های خانوادگی، قوانین مربوط به حقوق کودک در جامعه، نگرش های مربوط به تعلیم و تربیت) عوامل فردی مانند مسائل جسمی و روانی آنها، ویژگی های شخصیتی کودک و غیره اشاره کرد (سازمان بهداشت جهانی، ۲۰۰۹). وجود بیماری روانی یا جسمی مزمن، اعتیاد یا سابقه کودک آزاری جسمانی در گذشته والدین، هم چنین شلوغ بودن خانواده، وضعیت اقتصادی – اجتماعی پایین و وجود تاریخچه خشونت و کودک آزاری در اعضای خانواده، از جمله عوامل مستعد کننده کودک آزاری جسمانی به شمار می روند. همچنین نارس بودن، ناخواسته بودن، معلولیت و بیش فعالی کودک، از جمله عوامل دیگری هستند که می توانند در بروز کودک آزاری نقش بسزایی داشته باشند. تک والدی بودن، سابقه جدایی و طلاق والدین، از دست دادن شغل یا مرگ یکی از اعضای خانواده نیز از عوامل دیگر مستعدکننده کودک آزاری جسمانی به شمار می روند (دورن، ۱۹۹۸).

 

 

با توجه به مطالب عنوان شده پیشین واضح است که کودک آزاری در انواع مختلفی بروز پیدا می کند که خواه به صورت خواسته و یا به صورت ناخواسته شرایط و وضعیت زندگی فرد آزار دیده را دچار مشکلات متعدد جسمی، روانی و عاطفی می کند. تاثیر این تجربه بر آینده کودکان نیز ممکن است منجر به تداوم الگوهای رفتاری، شخصیتی و اجتماعی ناکارامد گردد و در ادامه مسیر رشدی و بلوغ فرد را دچار آسیب نماید (کاپلان و سادوک، ۲۰۰۷).

 

 

یکی از حوزه هایی که ممکن است در افراد دارای سابقه کودک آزاری مورد تخریب واقع گردد، ویژگی ها و الگوهای شخصیتی افراد است. تامپسون (۲۰۰۴) در مطالعه ای بر روی افراد دارای سابقه کودک آزاری نشاد داده است که این افراد در ادامه زندگی به اختلالات و مشکلات شخصیتی مبتلا می گردند. کندال تاکت (۲۰۰۲) در پژوهشی بر روی بیماران مبتلا به اختلالات شخصیت مرزی نشان داد که ۳۳ درصد آنها یک دوست آزار دهنده داشته اند، ۳۱ درصد مورد تجاوز قرار گرفته اند و ۲۱ درصد از آنها از طرف یک فرد آشنا مورد تجاوز قرار گرفته اند. ۱۱ درصد آنها چنیدن بار مورد تجاوز واقع شده  و ۱۹ درصد آنها هم کتک خورده اند و هم به آنها تجاوز شده است. که این موارد می تواند بیانگر نقش پیش بین آزار بر ادامه مسیر رشدی و بلوغ روانی افراد باشد.

 

 

از دیگر سو خانواده همواره نقش بسیار ممی در تنظیم و کنترل رفتارها، ارائه نقش ها و الگوهای فکری و رفتاری اعضا دارد. در خانواده­های دارای کودکان آزار دیده و یا به طور کلی در خانواده هایی که موارد آسیب از جمله اعتیاد، طلاق، کودک آزاری، ترک، طرد و غیره وجود دارد، الگوهای تعاملی و عملکرد خانواده باید دچار چالش جدی باشد. بر اساس مطالعات پیشین که در زمینه مقایسه نوجوانان آزار دیده نوجوانان آزار دیده و آزار ندیده اجرا گردیده است نشان داده شده است که بین دو گروه از نظر میزان درآمد خانواده تفاوت معناداری وجود دارد، بدین ترتیب میزان درآمد خانوده نوجوانان آزار دیده، پایین تر از گروه آزار ندیده است، همچنین الگوهای عاطفی نیز در بین خانواده ها به دلیل مشکلات ابزاری از جمله فقر و مشکلات اقتصادی دچار مشکل بوده است. همچنین اعمال رفتارهای خشونت گرایانه توام با فشار روانی و نارضایتی بوده و در مهارتهای تربیت کودک و توانایی حل مسأله به ویژه مسائل مربوط به تربیت فرزندانشان مشکل داشته اند (میلر و میکاد، 2005). بنابراین الگوها و مهارتهایی که افراد در زندگی کسب می کنند می تواند تحت تاثیر سبک زندگی فرد و خانواده فرد قرار گیرد، به طوری که بدرفتاری والدین می تواند تاثیر منفی بر ثبات و تنظیم هیجانی، مهارت ها والگوهای مقابله با مشکلات و حل مسأله و توانایی انطباق با موقعیت های جدید و استرس زا داشته باشد. این صفات شاید به دلیل این است که این کودکان دلبستگی سالمی به مراقبان خود ندارند و به همین دلیل از دیگران کناره گیری و اجتناب می کنند (ادلسون، ۱۹۹۹). سابقه آزار و سوء استفاده های جسمی، رفتاری و عاطفی می تواند میزان سازگاری افراد را به شدت تحت تاثیر قرار داده و منجر به به کار بردن الگوهای انطباقی ناسالم گردد (مرکز اطلاعات کودک آزاری و غفلت، ۲۰۰۴).

 

 

بنابراین با توجه به اهمیت دو بعد بین فردی و درون فردی در افراد دارای سابقه کودک آزاری و نقش کارکرد خانواده و چگونگی پویایی و عملکرد آن در این سابقه و چگونگی شکل گیری ویژگی های شخصیتی این افراد،  در این پژوهش در پی یافتن پاسخ به این سوال هستیم که آیا بین کارکرد خانواده مبدا و ویژگی های شخصیتی نوجوانان دارای سابقه کودک آزاری و نوجوانان عادی تفاوت وجود دارد؟ و این تفاوت در کدام ابعاد می باشد؟

 

 

اهمیت و ضرورت پژوهش:

 

 

کسب اطلاعات دقیق درباره میزان کودک آزاری و اثرات آن در جامعه دشوار است، اما تکرار آن و آمار و گزارش های غیر رسمی در این زمینه نشان از افزایش میزان کودکان قربانی دارد. برای قربانیان کودک آزاری شیوه های مداخلاتی متعددی وجود دارد، اما به نظر می رسد که این افراد در مقابل درمان های روانشناختی مقاومت دارند و تعداد زیادی خود را از این فرایند دور می سازند، با این حال مؤثرترین شیوه برای رسیدگی به این موضوع پیشگیری سطح اولیه می باشد (رزاقی، 1382). بنابراین روش هایی از جمله مطالعات توصیفی، تحقیقات جامعه شناختی و همه­گیر شناختی می­تواند به آموزش و پیشگیری از آسیب­های کودک آزاری کمک کند. با توجه به آمارهایی که در زمینه کودک آزاری منتشر شده است از جمله اینکه از میان 3 میلیون کودک آزاری در سال 2008، بیش از 903 هزار مورد (حدود 18 درصد) مربوط به آزار جسمی بوده است و  در سال 2009  تعداد 1300 کودک به دلیل آزارهای جسمی جان خود را از دست داده اند (انجمن آمریکایی انسان، 2011). سازمان یونیسف در سال 1377 در مطالعه­ای در ایران انجام داد که از بین 2240 نوجوان 1362 نفر از آنان سابقه کودک آزاری را نشان داده اند، که از این تعداد 61 درصد سابقه آزار جنسی، 33 درصد سابقه آزار عاطفی، 6/6 درصد سابقه آزار جسمی را گزارش داده اند.

 

 

با توجه به نقش بسیار تاثیرگذار آزار و سوء استفاده از کودکان بر رفتارها و مسیر رشد و بلوغ روانی و عاطفی  افراد در سنین نوجوانی و بزرگسالی پرداختن به چگونگی تاثیر و یا نقش متغیرهای اساسی در کودک آزاری حائزاهمیت فراوانی می باشد. از طرفی با عنایت به اینکه در مورد کودک آزاری همانگونه که در مطالب پیشین اشاره شده است، اصل بر پیشگیری از وقوع و یا کاهش تاثیر آن می باشد، بنابراین شناسایی نقاط و متغیرهای روانشناختی ضربه پذیر از این تروما می تواند در راستای پیشگیری و درمان مشکلات و عواقب بعدی این آسیب کمک کننده باشد. از آنجا که شخصیت به عنوان الگویی نافذ و پایدار در نظر گرفته می شود که نقش  بنیادی در نحوه رفتارها و افکار افراد بر عهده دارد، شناسایی و سنجش ویژگی های شخصیتی و و توانایی کنار آمدن با این مشکلات می تواند در جهت پیشگیری از آسیب بیشتر و درمان آن کمک کند.

 

 

اهداف پژوهش:

 

 

هدف کلی:

 

 

مقایسه کارکرد خانواده مبدا و ویژگی های شخصیتی در نوجوانان دارای سابقه کودک آزاری و نوجوانان عادی

 

 

اهداف جزیی:

 

 

مقایسه ابعاد کارکرد خانواده مبدا در نوجوانان دارای سابقه کودک آزاری و نوجوانان عادی

 

 

مقایسه ابعاد ویژگی های شخصیتی در نوجوانان دارای سابقه کودک آزاری و نوجوانان عادی

 

 

فرضیه­های پژوهش

 

 

بین ابعاد کارکرد خانواده مبدا در نوجوانان دارای سابقه کودک آزاری و نوجوانان عادی تفاوت وجود دارد.

 

 

بین ویژگی های شخصیتی نوجوانان دارای سابقه کودک آزاری و نوجوانان عادی تفاوت وجود دارد.

 

 

تعاریف متغیرها:

 

 

کودک آزاری:

 

هر گونه بدرفتاری جسمی، جنسی، روانی  با کودک یا غفلت از کودک زیر ۱۸ سال توسط فرد بالغ بالای ۱۸ سال که معیار قضاوت بدرفتاری، معمولاً قضاوت اجتماعی یا به عبارت دیگر کلیه اعمال خشونت آمیز که کودک را در معرض خطر قرار دهد. به طور کلی کودک آزاری عبارت است از آسیب یا تهدید سلامت جسم و روان و یا سعادت و رفاه بهزیستی کودک به دست والدین  یا افرادی که نسبت به او مسئول هستند (سازمان بهداشت جهانی، ۲۰۰۹).

 

 

ویژگی های شخصیتی:

 

 

تعریف مفهومی

 

 

ویژگی­های شخصیتی به عنوان الگوهایی نافذ که افراد در طول سالیان آنها را شکل داده و بر اساس آنها بسیاری از رفتارها را از خود بروز می دهند در نظر گرفته می شود. ویژگی های شخصیتی می تواند پیش بین بسیاری از الگوهای رفتاری افراد باشد (کاپلان و سادوک، 200۲).

 

 

تعریف عملیاتی:

 

 

ویژگی های شخصیتی درپژوهش حاضر نمره ای است که افراد در ابعاد آزمون شخصیت نئو (NEO-FFI) کسب می ­کنند.

 

 

کارکرد خانواده:

 

 

تعریف مفهومی

 

 

     کارکرد خانواده عبارت است از نحوه عملکرد خانواده در حوزه های مختلف خصوصیات رفتاری و ساختاری خانواده و الگوهای تبادلی مهم موجود میان اعضای خانواده که شامل شش بعد حل مسئله، ارتباط، نقش­ها، پاسخگویی عاطفی، آمیختگی عاطفی وکنترل رفتار و بعد کلی کارکرد کلی می­باشد. هر بعد پیوستاری از کارآمدی تا نا کارآمدی را اندازه می­گیرد وبه دو طبقه مجزا تقسیم می­گردد: ابزاری، عاطفی( زاده محمدی و خسروی، 1385).

 

 

 تعریف عملیاتی

 

 

در پژوهش حاضر کارکرد خانواده نمره­ای است که فرد در ابعاد  ابزار سنجش خانواده (FAD)  بدست می­آورد.