وبلاگ

 ببینیم چه نیازهایی در هنگام گذران اوقات فراغت ارضاء می گردد .همان گونه که می دانیم انسان در اوقات فراغت به کار یا فعالیت مورد علاقه اش می پردازد .پس در حقیقت در هنگام فراغت و پرداختن به سرگرمی یا کار مورد علاقه ی خویش، نیازهای درونی وی تأمین می گردد.(یوسفی ،1371،ص57)

 

 

روانشناسان معتقدند که تأمین نیازهای درونی فرد به شادی ، نشاط و سرور او خواهد انجامید و این امر به شکوفایی خلاقیت فرد منجر خواهد گردید و شخصیت او را که متشکل از ابعاد فکری ،عاطفی ، اجتماعی و جسمی است ، تعالی خواهد بخشید . در فعالیت فرد در اوقات فراغت که براساس تمایل و علاقۀ درونی شخص انجام می گیرد ، او یا به فعالیت عقلانی می پردازد ، یا به فعالیت جسمی ( بازی و ورزش ) مشغول می شود و یا به انجام فعالیتی اجتماعی ( فعالیت جسمی ) مبادرت می کند و در حقیقت فعالیت عاطفی هم انجام می دهد . بنابراین گذران مطلوب اوقات فراغت ، نیازهای عاطفی ، جسمانی ، عقلانی و اجتماعی فرد را ( که ابعاد شخصیت او را تشکیل می دهد ) برآورده می کند .

 

 

2ـ1 انواع اوقات فراغت

 

 

اوقات فراغت را می توان به شیوه های گوناگون تقسیم بندی کرد . نظر به اینکه چه عواملی را مبنای تقسیم بندی قرار دهیم می توانیم تقسیم بندی های متفاوتی ارائه دهیم . اکنون برخی تقسیم بندی های اوقات فراغت می پردازیم :

 

 

الف ) اگر محل و مکان را مبنای تقسیم بندی قرار دهیم می توانیم دو حالت کلی را تفکیک کنیم :

 

 

1ـ منزل : زمان فراغتی که در منزل سپری می شود مثل گفتگو با اعضای خانواده ، تماشای تلویزیون ، بازی و سرگرمی های خانوادگی

 

 

2ـ خارج از منزل : زمان فراغتی که خارج از منزل سپری می شود : که طیف وسیعی از فعالیتها را شامل می شود مانند : گردش در پارک ، رفتن به سینما و….

 

 

ب ) اگرزمان را مبنای تقسیم بندی قراردهیم می توانیم حالتهای مختلفی رانشان دهیم مثل:

 

 

1ـ اوقات فراغت لحظه ای: مثل ساعت تفریح مدارس که معلم و شاگرد می توانند هر فعالیتی که دلخواه آنان است در این وقت انجام دهند .

 

 

2ـ اوقات فراغت ساعتی : مثل ساعت بیکاری که بین دو شیفت کاری انجام می شود مثلاً برای یک معلم در یک مدرسه دونوبته مشغول به کار است می تواند ساعت بیکاری بین دو نوبت را به دلخواه سپری کند .

 

 

3ـ اوقات فراغت روزانه : زمان فراغتی که پس از پایان کار روزانه بوجود می آید و در همه جا معمول است .

 

 

4ـ اوقات فراغت هفتگی : در پایان هفته یک یا دو روز تعطیلی وجود دارد که بخش قابل توجهی از اوقات فراغت می باشد .

 

 

5ـ اوقات فراغت سالیانه : در پایان سال یا فصل خاصی از سال تعطیلات سالیانه وجود دارد مثل تعطیلات عید نوروز کشور ما .

 

 

ج ) اگر سن را مبنای تقسیم بندی قرار دهیم می توانیم انواع دیگری از اوقات فراغت را ارائه دهیم که کاملاً از یکدیگر متمایزند مانند :

 

 

• اوقات فراغت ویژه کودکان قبل از ورود به دبستان

 

• اوفات فراغت ویژه کودکان و نوجوانان

 

• اوقات فراغت ویژه جوانان

 

• اوقات فراغت ویژه میانسالان

 

• اوقات فراغت ویژه سالخوردگان

 

بدیهی است وقت فراغت کودکان قبل از ورود به دبستان و نحوۀ سپری کردن این وقت فراغت با جوانان و سالخوردگان کاملاً متمایز است بنایراین تقسیم بندی می تواند کاملاً واقع بینانه باشد .

 

 

د ) اگر عامل جنس که در تحقیقات اجتماعی به عنوان یک متغیر مهم محسوب می شود را مبنای تقسیم بندی قرار دهیم با توجه به ویژگیها، نیازها و طبیعت دو گروه جنسی (مرد ـ زن ) می توان دو نوع برنامه فراغتی خاص را از هم تفکیک و ارائه نمود :

 

 

• اوقات فراغتی ویژۀ مردان

 

• اوقات فراغتی ویژۀ زنان

 

هـ ) اما تقسیم بندی ها به همین جا ختم نمی شود و می توان تقسیم بندی های دیگری بر مبنای جنس ، شغل و حتی سلسله مراتب شغلی ارائه کرد . برای مثال بر مبنای شغل می توان تقسیم بندی وسیعی ارائه کرد که به برخی از آنها اشاره می کنیم :

 

 

• اوقات فراغت ویژه کارگران

 

• اوقات فراغت ویژه معلمان

 

• اوقات فراغت ویژه دانشجویان

 

• اوقات فراغت ویژه دانش آموزان

 

و ….

 

 

ر) اگر عوامل ، وسایل و ابزار ها ، منابع و سازمانها و نهادهای مربوط به نحوۀ گذران اوقات فراغت را مبنا قرار دهیم انواع فعالیتهای فراغت را از لحاظ عوامل ایجاد کننده ارتباط و کنش می توان به دو دستۀ کلی «فردی» و «گروهی» تقسیم نمائیم .

 

 

فراغت با تصمیم و حضور صرف عامل یا فراغت گر که می توان آن را فعالیت فردی نامید.

 

 

( فعالیتهای فراغتی مثل تماشای تلویزیون ، صحبت با افراد خانواده ، گوش دادن به نوار و رادیو ، مطالعۀ کتاب ، روزنامه ، مجله و … )

 

 

فراغت با حضور و تصمیم فراغتگران و افراد ، سازمانها و …. که آن را می توان تحت عنوان فراغت گروهی نامگذاری کرد. ( فعالیتهایی همچون ورزشها و بازیهای گروهی ، رفتن به سینما ، شرکت در پایگاه های بسیج ، رفتن به پیک نیک ، هیئت های مذهبی و …). (فربد ،محمدصادق ، 1380)

 

 

آنچه در این تحقیق مورد نظر است اوقات فراغت ویژه دانش آموزان دختر و پسر مقطع متوسطه است که بیشتر به میانگین وقت فراغت در طول یک روز عادی و نحوۀ گذران آن توجه می شود .

 

 

2ـ2 مقایسه مفهوم «اوقات فراغت »با چند واژه دیگر

 

 

برداشتی که افراد جامعه از مفهوم یک واپه یا کلمه دارند نقش مهمی در چگونگی کاربرد و استفاده از آن در زندگی روزمره آنها خواهد داشت . به بیانی دیگر اگر افراد جامعه در بحث موردنظر ما « اوقات فراغت »را فرصتی مناسب برای تأ مین بهداشت جسمی روانی و بستر مطلوبی برای شکوفایی خلاقیت ها و استعدادهای خود و….بدانندو یا اینکه «اوقات فراغت رامترادف با زمان بیکاری » خود در نظر بگیرند و یا «اوقات فراغت را به معنای تفریح و سرگرمی »تلقی نمایند ویا ….

 

 

بدیهی است که چگونگی استفاده برنامه ریزی و نهایتاً بهره وری از آن در هر یک از موارد یاد شده کاملا متفاوت خواهد بود. از این جهت ضروری است که مقایسه ای را بین «اوقات فراغت »وچند واژه دیگر انجام دهیم.

 

 

الف ) فراغت و بیکاری :

 

 

ـ مردم اغلب اوقات فراغت را معادل زمان بیکاری در نظر می گیرند باید دانست که اوقات فراغت با بیکاری تفاوت دارد .

 

 

ـ بیکاری: ایامی است که فرد شغل خود را به طور موقت یا دائم از دست می دهد .

 

 

ـ فراغت : هنگامی است که فرد شاغل زمانی از وقت خودرا «فارغ از کار » به طور دلخواه می گذراند

 

 

ب) فراغت وکار :

 

 

ـ کار­ و فراغت مفاهیمی هستند که با « وقت وزمان » ارتباط دارند، ولی کار: گذران وقت برای فعالیت خاص وبا هدف خاص است ( که مبتنی بر اجبار اقتصادی ،اجتماعی ،اخلاقی ،و….است)

 

 

فراغت: وقت آزادی است که فرد ( مجبور به انجام ) فعالیت خاصی نیست و(مبتنی بر میل و رغبت وانتخاب آزاداست).

 

 

توجه : در تعریف ارائه شده برای فراغت توسط نویسنده محترم ، به نظر می رسد که بهتر است لفظ «اجبار » در عبارت گنجانده شود زیرا که در غیر این صورت با ارائه این تعریف ( فراغت:وقت آزادی است که فرد به فعالیت خاصی مشغول نیست ) جای این اشکال خواهد بود که :«بسیاری از افراد در اوقات فراغت به انجام فعالیتهای خاص مشغول هستند که بر اساس میل و رغبتشان صورت می گیرد .»

 

 

ج) فراغت و تفریح سالم :

 

 

ـ دکتر «جی . بی .نیش» درکتاب «فلسفه فراغت و تفریحات سالم»در تعریف فراغت نوشته است :

 

 

فراغت : مربوط به اوقاتی از زندگی انسان می شود که از کار کردن آزاد است یا در خواب نیست  تفریحات سالم : مربوط به « نحوه استفاده » و برداشت از این فراغت است .

 

 

 

2ـ3فواید اوقات فراغت

 

 

استفاده صحیح از اوقات فراغت آثار تربیتی بسیار مناسبی خواهد داشت که برخی از آنان بشرح زیر است :

 

 

• خودسازی : خوسازی و پرورش نفس از ضروری ترین امور است ؛ زیرا سعادت دنیا و آخرت بستگی به این مرحله دارد ( مصطفوی ، 1380 )

 

• شکوفایی استعدادها : یکی از فواید دیگر اوقات فراغت شکوفایی استعدادها و توانمندی های بالقوه در انسانها است که هر فرد را با برنامه ریزی و شناسایی توانایی خود می تواند از اوقات فراغت در جهت بروز و ظهور استعدادها و جهت نمودن آنها استفاده کند ( مرکز مطالعات و تحقیقات حوزه نمایندگی ولی فقیه ، 1386 ).

 

• با برنامه ریزی برای اوقات فراغت هم آسایش روحی و روانی افراد تأمین می شود و هم شخصیت آنان رشد می کند . با نگاه به عصر جاهلیت در می یابیم دو رکن ، پر کردن اوقات فراغت مردم آن روزگار نوشیدن شراب و قمار بوداها است که آیات قرآن از این حقیقت تلخ پرده برداشته و مردم را برحذر می دارد « امنا یرید الشیطان ان یوقع بینکم العدوه و البغضاء فی الخمر و المسیر » ( المائده ، آیه 91 ) توجه به این دو فعل حرام که هنوز دامن بسیاری از جوامع را در بر دارد ، نه تنها سبب آسایش فرد شده بلکه باعث برانگیختن دشمنی و کینه می شو (پور اسماعیل ، 1385 )

 

• جلوگیری از هدر رفتن نیروها ، که در صورت عدم هدایت صحیح ممکن است موجب بزهکاری های فردی و اجتماعی گردد .

 

• در اثر فعالیتهای نا سالم نه تنها از فرصت های بیکاری و در بعضی اوقات بزهکاری کاسته می شود ، بلکه اشاعۀ فرهنگ عمومی را در پی داشته و نشاط را در جامعه افزایش می دهد ، چیزی که امروز در بیشتر جوامع به چشم نمی خورد . پیشوایان دین ، ما را به پر کردن اوقات فراغت توصیه کرده اند . امیرالمومنین علی (ع) می فرمایند :« ان یکن الغل مجهده فاتصّل الفراغ مفسده » ( شیخ مفید ) یعنی : اگر تن دادن به شغل مایۀ زحمت است ، بیکاری دائم نیز باعث فساد است .

 

• با گذراندن مناسب و برنامه اوقات فراغت ، افراد مختلف جامعه با ترمیم خستگی های روحی و روانی ، سر زندگی و نشاط لازم را برای ادامه ی فعالیتهای آتی کسب کرده و به همین دلیل در انجام فعالیتهای آینده توفیق بیشتری خواهند داشت .

 

• هر چه فعالیت انسان در قالب برنامه باشد ، بازخستگی ها را به دنبال خود دارد ؛ از سویی انسان وقتی به شکل مستمر با کار واحدی سروکار داشته باشد به لحاظ روانی از آن خسته شده و این اوقات فراغت است که موجب ترک خستگی و تجدید قوای انسان می گردد ( پور اسماعیل ، 1385).

 

از فواید اوقات فراغت این است که فرد با انجام فعالیتهای مختلف در این اوقات به درک زیبایی ها و لذت بردن از آنها دست می یابد . خواه این زیبایی طبیعی باشد و خواه دست انسان باشد اکثر مردم از دیدن کارهای هنری ، شنیدن موسیقی ، تماشا یا انجام رقص و نظاره و مناظره طبیعی لذت می برند .

 

 

اوقات فراغت یکی از مهمترین جنبه های زندگی مدرن است . این پدیده می تواند بین فشار کاری ، درگیری های شدید خانواده و محیط نا مناسب کاری تعادل ایجاد کند ( سوقندی ، 1388) .

 

 

2ـ4 کارکردهایی که باگذران اوقات فراغت محقق می شوند :

 

 

• خلاقیت : مطالعات انجام شده توسط سبسک (1985) درزمینه ویژگیهای افرادخلاق نشان می دهد که آنان علاوه براینکه ازهوش سرشار ، صداقت ، صراحت وانعطاف پذیری برخوردارهستند،

 

از اوقات خودحداکثربهره راگرفته ، باآزاداندیشی وتفکر .اگرامسائل مختلف رابررسی می کنند

 

 

وبه راه حلهای نودست می یابند.

 

 

• توسعه مهارتهای شناختی : هرگاه فرد بدون اینکه تکلیف خاصی را برعهده داشته باشد با علاقه وانگیزه شخصی بخواهددرزمینه های متنوع آموزشی فعالیت داشته باشد،مسلماتلاش وی مطلوب وخوشایند ذهن وروان بوده ، منجر به فراگیری پایدارخواهدشد.

 

• تقویت مهارتهای حسی- حرکتی : تاثیر مهارتهای حسی- حرکتی وفعالیتهای ورزشی برفعالیتهای ذهنی وعاطفی به گونه ای است که بسیاری ازروان شناسان تعلیم وتربیت عقیده دارند که این قبیل فعالیتها می بایست دردرجه اول جزوبرنامه های موظف آموزشی دانش آموزان قرارداده شودوآشنایی افراد بافعالیتهای حسی وحرکتی نه تنها سبب تقویت فعالیتهای ذهنی ، بلکه موجب نشاط روانی وسرزندگی ، تقویت اعتمادبه نفس وبالطبع بهداشت روانی خواهد شد.تاثیر مهارتهای حسی – حرکتی وفعالیتهای ورزشی برکنشهای ذهنی وایجاد تحول روانی (امروزه مورد تائید وتاکید روانشناسان وکارشناسان تعلیم وتربیت می باشد.

 

(احمدی، سیداحمد)درکتاب ((روانشناسی نوجوانان وجوانان ))نیزتاثیرورزش درتقویت

 

 

مهارتهای حسی ، حرکتی وقدرت تفکررامورد تائید قرارمیدهدواظهارمیدادکه :

 

 

ـ ورزش غیرازآنکه فعالیت بدنی وفعالیت اجتماعی وگروهی است ، نوعی بازی هم به حساب

 

 

می آید. وبرای مذتی انسان راازواقعیت های اطراف ونگرانیهاودلواپسی ها دورمی سازد وفرد

 

 

را متوجه بدن ونقاط مثبت خویش می کند.بازیهارامعمولابه سه دسته تقسیم می کنند.

 

 

الف : بازیهای که به پرورش جسم کمک می کنندومهارتهای جسمی وحرکتی راتقویت می کنندمانند: دوچرخه سواری ، والیبال ، فوتبال

 

 

ب : بازیهایی که قدرت تفکرراپرورش می دهند مانند شطرنج

 

 

ج : بازیهایی که قدرت راپرورش می دهند مانند : مجسمه سازی ، نقاشی و…

 

 

بنابراین :

 

 

• ورزش ضمن آنکه یک عمل تفریحی ونشاط آور وسرگرم کننده درساعات اوقات فراغت است . ازطرفی دیگر وسیله ای موثردرحفظ سلامت بدن ونیرومندی جسم است .

 

• وازبعدی دیگرتقویت کننده مهارتهای حسی وحرکتی درفردونهایتا اینکه می تواند موجب افزایش قدرت تفکر فردگردد.

 

معین ، محمد (1371) ـ فرهنگ فارسی ( متوسط ، جلد چهارم ، چاپ هشتم ، موسسه انتشارات امیرکبیر تهران .

 

 

صدری افشار، غلامحسین (1373) ، فرهنگ فارسی امروز ، نسرین حکمی ، ویرایش 2 ، تهران ، موسسه نشر کلمه .

 

 

آریانپور کاشانی ، عباس (1375) ، فرهنگ کامل جدید انگلیسی ـ ارسی ـ جلد پنجم ، موسسه انتشارات امیرکبیر ـ تهران ، چاپ هفتم .

 

 

منبع شماره 1 ، جلد دوم .

 

 

منبع شماره 3، جلد سوم .

 

 

اردلان فرنگیس (1352) ، جامعه شناس اوقات فراغت ، چزوه درسی دانشکده علوم اجتماعی و تعاون ، دانشگاه تهران صفحه 2.

 

 

یوسفی ،باقر ـ چگونگی گذران اوقات فراغت ـصفحه 77

 

 

احمدی ، سیداحمد ـ روانشناسی نوجوانان و جوانان ـ صفحه101

 

 

 یوسفی ،باقرـچگونگی گذران اوقات فراغت ـ صفحه77